TOINE DAELMANS KLOKKEN & UURWERKEN

mail:   info@daelmans.com
mail:    ralf@daelmans.com
www:   www.daelmans.com

Het astronomisch uurwerk

Van een astronomisch uurwerk kunnen verschillende gegevens worden afgelezen, zoals de stand van de zon, de maan en de dierenriemtekens en mogelijk ook andere hemellichamen. Wat er gebeurt in het heelal, is zichtbaar op de wijzerplaat van het uurwerk.
Zelfs de kleinste veranderingen in de baan van de hemellichamen kunnen gecorrigeerd zichtbaar worden gemaakt. Zo´n uurwerk wordt namelijk aangedreven door traditionele mechanieken en tandraderen.

Vitruvius, de Romeinse architect rond het begin van de jaartelling, schreef reeds een uitvoerig verhaal over astronomische uurwerken. In zijn uurwerk zag men de zon in één jaar de dierenriem doorlopen. Daarnaast zag men hoe de zon elke dag weer opkwam en onderging, en waar dat aan de horizon plaatsvond.
In het begin van de 13 e eeuw maakte de Arabier al-Jazari een dergelijk uurwerk. In dit astronomisch uurwerk zijn echter wat opvallende elementen toegevoegd, zoals poppen die op de volle uren muziek maken en bronzen valken die gelijktijdig messing kogels op cimbalen laten vallen.
De monniken in Europa namen dit idee over, bijvoorbeeld bij de Saint Albans in Engeland en te Cluny in Frankrijk. Op vele middeleeuwse kerken en stadhuizen verschenen ook astronomische uurwerken. Van het kleine stadje met een eenvoudig astronomisch uurwerk aan de stadhuisgevel, tot machtige kathedralen met uurwerken waarin als dat wonderlijks volmaakt verenigd werd.
Graag zetten wij zo'n volmaakt stuk techniek voort in deze tijd, alleen al om de educatieve waarde en schoonheid.

Hoe het werkt

1. De wijzer met het handje geeft de plaatselijke zonnetijd aan, Hij maakt dus in één dag een volledige omwenteling rechtsom.
2. De wijzer met de pijl geeft de burgerlijke tijd aan. Die wijzer wordt tijdens de zomertijd één uur vooruit geplaatst.
3. De onderliggende wijzerplaat geeft de projectie van de hemelkoepel. Het blauwe deel is de dag, het donkere deel is de nacht en de grijze overgang de schemering. De horizon wordt gevormd door de dikke lijn tussen blauw en grijs.
4. Over de wijzerplaat draait rechtsom in één sterrendag (een normale dag minus ca. 4 minuten) de dierenriem. Men kan derhalve voor elk tijdstip van de dag aflezen waar de verschillende dierenriemtekens aan de hemel staan. Staat een teken bij 12 uur, dan komt dat overeen met het zuiden, 6 uur met het oosten, 18 uur met het westen, 24 uur met het noorden, etc. Hierbij wordt de denkbeeldige toeschouwer in het centrum van de wijzerplaat gedacht.
5. Op de zonnewijzer met het handje, die in één dag rechtsom draait, bevindt zich een zonnetje dat op zijn beurt de dierenriem in één jaar linksom doorloopt. Men kan dus altijd vaststellen in welk teken van de dierenriem de zon staat.
6. De plaats van de zon t.o.v. de horizon kan men eveneens aflezen. Twaalf uur is weer het zuiden, 24 uur het noorden, etc. Bovendien geeft de afstand tussen zon en horizon aan hoever die zon op dat bepaalde moment van de dag en het jaar boven de horizon staat. Gedurende de winter worden kleine bogen boven de horizon gemaakt, gedurende de zomer grote.
7. De maanwijzer die eveneens rechtsom draait, eindigt in een maanbolletje. Dit geeft de schijngestalten van de maan aan. Op het centrale kleine wijzerplaatje kan men bovendien de ouderdom in dagen aflezen.
8. De plaats van de maan aan de hemel vindt men in de kruising van de maanwijzer met de buitenzijde van de dierenriem. Hiermee is ook voor de maan de plaats aan de hemel bepaald.

Een astronomisch uurwerk kan voor U naar eigen ideeën of ontwerp worden vervaardigd. Hierbij kan worden gekozen uit een eenvoudiger uurwerk, of een meer complexer uurwerk waar de traditionele astronomische tijdaanwijzingen en diverse planeten zichtbaar zijn. Daarnaast is het ook nog mogelijk om een drakenwijzer te plaatsen waardoor een zons- of maansverduistering zichtbaar is.
De vormgeving van de wijzerplaat kan variëren in stijl en thema, dit naar eigen inzicht.